Slaap je slecht? Dan kan je brein sneller oud worden

We brengen bijna een derde van ons leven slapend door, maar die uren zijn allesbehalve verloren tijd. Tijdens onze slaap herstelt het lichaam zich en krijgen de hersenen de kans om zich te beschermen en ‘rommel’ op te ruimen. Wie slecht slaapt, merkt dat op de lange termijn aan zijn brein.

Een groot onderzoek van het Zweedse Karolinska Institutet, gepubliceerd begin oktober, laat zien dat mensen met een verstoord slaappatroon een ouder brein hebben dan hun werkelijke leeftijd doet vermoeden.

De onderzoekers bekeken slaapgewoonten en hersenscans van ruim 27.000 Britten tussen de 40 en 70 jaar oud. Daaruit bleek dat mensen die slecht slapen, hersenen hebben die er gemiddeld bijna een jaar ouder uitzien dan verwacht.

En dat heeft serieuze gevolgen: een ouder ogend brein blijkt volgens de wetenschappers samen te hangen met snellere cognitieve achteruitgang, een groter risico op dementie en zelfs een verhoogde kans op vroegtijdig overlijden.

Slaapkwaliteit is complex. De onderzoekers keken daarom naar vijf factoren: of iemand een ochtend- of avondmens is, hoeveel uur iemand gemiddeld slaapt, of er sprake is van slapeloosheid, snurken of extreme slaperigheid overdag.

Wie op vier of vijf van die punten goed scoorde, viel in de categorie gezonde slaper. Bij mensen met nul of één goede eigenschap, de slechte slapers, bleek het brein gemiddeld een jaar ouder te lijken dan hun werkelijke leeftijd. Vooral nachtbrakers en mensen die te weinig of juist te veel slapen, liepen achterstand op.

Een jaar ouder lijken klinkt misschien onschuldig, maar de effecten stapelt zich op. Kleine versnellingen in hersenveroudering kunnen op termijn bijdragen aan geheugenproblemen of neurologische ziekten.

Een belangrijke verklaring is ontsteking. Slecht slapen verhoogt ontstekingswaarden in het lichaam, wat op zijn beurt schade kan aanrichten aan hersenweefsel en bloedvaten. Ook het glymfatisch systeem, het natuurlijke reinigingssysteem van de hersenen dat vooral ’s nachts actief is, werkt minder goed bij mensen die te weinig of onrustig slapen. Daardoor hopen schadelijke stoffen zich op.

Daarnaast vergroot chronisch slaaptekort het risico op ziektes als obesitas, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten, die allemaal hun weerslag hebben op de gezondheid van de hersenen.

De onderzoekers benadrukken dat slaapgewoonten aan te passen zijn. Een vast slaapritme, minder cafeïne en schermtijd voor het slapengaan, en een donkere, stille slaapkamer kunnen al veel verschil maken.

Volgens hoofdonderzoeker Abigail Dove zijn de resultaten een waarschuwing, maar ook een kans: „We kunnen hersenveroudering niet voorkomen, maar we kunnen wél invloed uitoefenen op hoe snel het gaat. Wie zijn slaap serieus neemt, houdt zijn brein langer jong.”